De Britse populist Nigel Farage maakt bij de Europese verkiezingen een comeback met zijn Brexit Party. Die runt hij ongeveer zoals Geert Wilders zijn PVV opzette in Nederland. Ook put hij inspiratie uit de Vijfsterrenbeweging in Italië.
Nigel Farage mag dan even opgehouden zijn met pints drinken in zijn favoriete kroeg, voor een nieuw politiek project is hij duidelijk niet bang. Met de Brexit Party wil de Britse rechts-populist slagen waar hij met de UK Independence Party (UKIP) nog niet geraakte: een beweging opzetten die hij zelf in handen heeft en waarmee hij de andere partijen in het Brexit-niemandsland de pas kan afsnijden.
Farage put daarbij voor inspiratie sterk uit de politiek van Geert Wilders en oud-komiek Beppe Grillo in Italië. Wilders is het enige lid van de PVV en houdt daardoor alle touwtjes in handen, een aanpak waar Farage nu ook van gebruik maakt. Voor het bereiken van zijn nieuwe achterban – niet links en niet rechts – leent Farage bij de Italiaanse Vijfsterrenbeweging die sinds oprichting door Grillo en strateeg Gianroberto Casaleggio zichzelf via het internet vormgaf.
Grootste partij van het Verenigd Koninkrijk
De Brexit Party doet bij deze Europese verkiezingen voor het eerst mee aan een stembusgang. Farage is de CEO, voorzitter en eigenaar van het ‘moederbedrijf’ van de partij, dat dus geen stichting is zoals bij de meeste politieke partijen. Het bedrijf zou vijf anonieme aandeelhouders hebben, waarvan Farage minimaal een kwart vertegenwoordigt. Mede-Brexiteer en ondernemer Richard Tice is een van de directeuren van het bedrijf.
Omdat de Brexit voorlopig is uitgesteld, moet het Verenigd Koninkrijk meedoen aan de verkiezingen voor het Europarlement. De Brexit Party peilt vanuit het niets als grootste op 30 procent. De Brusselse nieuws- en analysewebsite Politico schrijft dat de partij later ook op alle andere niveaus mee wil doen aan verkiezingen. Overigens groeit de kans dat Brexit helemaal niet meer doorgaat gestaag. Dinsdag beloofde premier Theresa May aan het Britse Lagerhuis dat ze mogen stemmen over een eventueel tweede Brexit-referendum.
Een deel van die potentiële kiezers steunen de partij als 'supporters'. Ze maakten elk 25 pond over en gaven hun persoonsgegevens (naam, e-mail, adres, telefoon en meer) aan de partij. Volgens Farage hebben meer dan 100.000 mensen dit gedaan. Die achterban is bijna even groot als die van de Conservatieve partij van May, met één belangrijk verschil: ze zijn geen lid en hebben geen inspraak.
'We zijn een startup'
De snelheid waarmee Farage kan inspelen op de actualiteit, kan van doorslaggevend belang blijken te zijn bij de komende verkiezingen. Het contrast met de twee grote partijen is helder. Waar premier May last heeft van een gespleten partij die bijna gegijzeld wordt door de Brexiteers onder leiding van Jacob Rees-Mogg, heeft Labour-leider Jeremy Corbyn zelfs met afvallige parlementariërs te stellen. Corbyn is op de achtergrond ook nog afhankelijk van vakbonden en Labour-leden die uit pro-Brexitgebieden komen. Farage niet. Farage is de baas in eigen partij.
"Wij zijn een startup, en startups moeten snel schakelen om te overleven", zegt een lid van de partij tegen Politico.
Het doet deels denken aan de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. De ex-VVD'er is al sinds hij de PVV oprichtte het enige lid van de beweging. Op die manier houdt Wilders de controle over partijfinanciën, lokale afdelingen en kandidatenlijsten. Door de jaren heen liepen meerdere democratiseringspogingen van Tweede Kamerleden op niets uit.
In een lange reportage beschrijft de Britse krant The Guardian hoe Farage zich ook liet inspireren in Italië. Daar draait het om de Vijfsterrenbeweging, een op internet grootgebrachte partij rond oud-komiek Beppe Grillo, die het partijleiderschap in 2017 neerlegde. De Vijfsterrenbeweging is sinds haar oprichting behoorlijk verschoven qua denkbeelden. Terwijl het eerst vooral progressieve thema's aansneed (waaronder basisinkomen, internettoegang voor iedereen), ging Grillo zich meer en meer afzetten tegen de gevestigde partijen in Rome en later ook in Brussel. Inmiddels regeert de Vijfsterrenbeweging met de extreem-rechtse partij Lega.
'Totale fascinatie'
"Vanaf het begin heb ik de Vijfsterrenbeweging met totale fascinatie gevolgd", zei Nigel Farage recent in een interview met de Britse krant The Telegraph. "En kijk dan eens naar ons, naar wat wij in vier weken hebben klaargespeeld - we doen ongeveer hetzelfde." Farage en Grillo prezen elkaar geregeld over wat ze in hun landen voor elkaar hadden gekregen.
De kern van wat Farage in eerste instantie van de Vijfsterrenbeweging overneemt is retoriek rond 'macht teruggeven' aan de burgers en het idee dat de tussenhandelaren van de politiek - politici zelf - niet meer nodig zijn. Directe democratie is het devies. In eerste instantie betekende 'directe democratie' voor Farage overigens vooral: weg uit de Europese Unie. Inmiddels is daar een veel verfijndere aanpak bij gekomen. De Brexit Partij wil de 100.000 leden een platform bieden om hun meningen te ventileren. Vervolgens stellen die data de partijleiders in staat om de discussie te kneden en vorm te geven.
De Vijfsterrenbeweging verenigde haar flexibiliteit als 'bedrijf' met de enorme lading aan data tot een krachtig politiek drukmiddel. Het won er de laatste parlementsverkiezingen mee in Italië. Farage zal hopen op een vergelijkbaar verloop in het Verenigd Koninkrijk - eerst voor Brussel, daarna voor Londen.